Uitstellen geeft stress

Je rommelige kamer die weleens een schoonmaakbeurt kan gebruiken of die honderd pagina’s uit dat übersaaie studieboek die je eigenlijk allang had moeten lezen. Wat doe je daarmee? Die klussen schuif je misschien zo lang mogelijk voor je uit. Maar of dat verstandig is?

Ja hoor, het is weer zover. Als chronisch uitsteller loop ik voor de zoveelste keer achter de feiten aan. Drie weken geleden kreeg ik de opdracht voor dit artikel en één dag voor mijn deadline zit ik nog te zweten op een pakkend intro. En dat terwijl die uiterste datum in mijn nek hijgt als een opgewonden bloedhond. Herkenbaar? Zou goed kunnen, bijna iedereen maakt zich weleens schuldig aan uitstelgedrag. Maar bij een vijfde van alle mensen leidt het tot (grote) problemen, zoals stress, slapeloosheid en schuldgevoelens.

Mislukte studies en burn-outs

“Ik zie het regelmatig bij twintigers die dingen soms pathologisch uitstellen”, vertelt gz-psycholoog Nicole Honneff. “Daardoor komen ze in de problemen. Studies mislukken, ze verliezen hun baan, ze kunnen niet meer zelfstandig wonen.” Don Kanters is coach bij Meulenberg Training en Coaching en herkent dat beeld. “We komen mensen tegen die een complete burn-out hebben.” Zo heftig als de beschrijvingen van deze twee deskundigen zijn de klachten bij notoire uitsteller Bart Schram (18) niet. “Ik ben van het uitstellen, alles, van werk tot huiswerk”, zegt hij. Maar de Luzac-student uit Amsterdam heeft er soms wel last van. “Als je iets niet af hebt en je moet het eigenlijk wel doen, loop je er toch de hele week mee in je hoofd. Daar heb ik best lang mee gestoeid. Inmiddels heb ik me erbij neergelegd, want uiteindelijk doe ik het wél.”

In de soep

Vaak weten we dat het uitstellen van een ingewikkelde schoolopdracht, vervelend telefoontje of huishoudelijke klus niet verstandig is. Toch doen we het massaal. Waarom toch? “We voelen de pijn van de gevolgen van het uitstellen niet direct”, weet coach Don. “We zijn meer gericht op de kortetermijnbevrediging”, vult psycholoog Nicole aan. “Als iets niet fijn voelt, dan stellen we het uit. We gaan liever iets leuks doen.” En dat terwijl er best veel dingen in het leven zijn die níet leuk zijn, maar wel prioriteit hebben. Door die moeilijke of vervelende taken op een stapel te leggen dreigen dingen in de soep te lopen. Scholier Bart: “Gisteren heb ik m’n huiswerk tot ’s avonds uitgesteld en toen bleek wiskunde tóch iets meer werk dan verwacht. Daardoor kwam ik niet toe aan natuurkunde.”

Sneeuwbaleffect

Don spreekt van een sneeuwbaleffect. De stress die je ervaart door uitstelgedrag leidt weer tot meer stress en die stress leidt weer tot meer uitstellen. Nicole merkt daarnaast op dat al die onrust en spanning ook voor slapeloosheid kan zorgen. En dat bevordert de concentratie niet bepaald, waardoor je het gevoel hebt dingen niet aan te kunnen en dus sneller geneigd bent dingen uit te stellen. Beide experts merken op dat de telefoon een grote boosdoener is van uitstelgedrag. Don: “Social media, 24/7 bereikbaar zijn: er zijn de afgelopen jaren zo veel meer prikkels op ons afgekomen. Er zijn meer mogelijkheden om te vluchten in iets anders dan wat je zou moeten doen dan ooit tevoren.”

Wat kun je eraan doen?

Oké, telefoon wegleggen dus en in een kluis met een tijdslot leggen wanneer je die ingewikkelde analyse over de Koude Oorlog moet doorlezen. Maar wat kun je nog meer doen om het chronisch uitstellen te doorbreken? Nicole: “De eerste stap is je afvragen: waarom stel ik dingen uit? Wat schuilt daar achter? Vervolgens kun je je uitstelgedrag gericht aanpakken. Wat kan helpen is een grote taak in kleine stukken opdelen. Zo hoef je niet helemaal tot de top van de berg te kijken, waardoor je er minder tegen opziet. Maak lijstjes en beloon jezelf ook. Stel iets leuks in het vooruitzicht als je een vervelende taak voor de kiezen krijgt. En zorg ten slotte dat je in goede conditie blijft en dat alle stoorzenders (telefoon!) uit de buurt zijn.” Don: “We laten studenten oefeningen doen waardoor ze ervaren wat het met je gevoel doet als je iets uitstelt. En ook wat je ervaart als je iets wél direct aanpakt. Als je merkt hoe opgelucht je kunt zijn als je een vervelende taak meteen afrondt, zul je ook minder geneigd zijn om dingen uit te stellen.” Het is volgens de coach een misvatting dat de druk van een naderende deadline er juist voor kan zorgen dat je beter presteert. “Op korte termijn sla je iets misschien wel op, maar op de langere termijn onthoud je het minder goed. Daarbij: naarmate de druk toeneemt, neemt de behoefte aan afleiding ook toe.”

Eind in zicht

Zo, inmiddels is het einde van dit artikel in zicht, net als de deadline. Die ik uiteraard ga halen. Het waren niettemin een paar frustrerende, stressvolle uurtjes. Het zweet staat op m’n voorhoofd en ik ben na het schrijven van dit stuk weer tien jaar ouder. Dat gaan we de volgende keer anders doen. Hoop ik.